آیا الله نام یک بت است؟

الله کیست؟

عده ای می گویند: “الله” نام خداوند یکتا نیست! بلکه نام یکی از بت­های زمان جاهلیت اعراب است و این کلمه ی موجود در قرآن و متون اسلامی اشاره به آن بت دارد نه خدا، پس دین اسلام دین یکتا پرستی نیست و مسلمین نیز مشرکند!

جوابش چیست؟

آیا مسلمانان پاسخی در مورد این انتقاد دارند؟

ببینید:

به نام خداوند بخشنده مهربان

شبهه ای پیرامون کلمه ی مبارکه ی الله و پاسخ به آن:

تحقیقی پیرامون واژه “الله”

در طول تاریخ بشریت، همواره شیاطین جن و انس، از هیچ عملی برای از بین بردن حق فروگزار نکرده ­اند. یکی از حربه­ های مهم این شیاطین، ایجاد شبهه در سطح جامعه است که امروزه نیز مانند گذشته، دوستان نابخرد، اسیر این شبهات گشته و پای بر پرتگاه نگون­بختی و عذاب ابدی نهاده ­اند.

یکی از این شبهات مضحک اخیر، ایراداتی ا­ست که به لفظ جلاله ی “الله” وارد شده و با چند استدلال بی ­اساس ، اتهامات ناروایی به دین مبین اسلام روا داشته می­ شود.

چنانچه خوف گمراهی دوستان سست­ ایمان نبود، نویسنده هرگز عمر خود را برای دفع این شبهه ی بی ­اساس ضايع نمی­ کرد، اما چه باید کرد که همیشه شیاطین با ایجاد این حواشی مانع از رسیدن کلمه ی حق به گوش بندگان می ­شوند.

بیان این شبهه بی­ اساس

شبهه­ افکنان گویند: “الله” نام خداوند یکتا نیست! بلکه نام یکی از بت­های زمان جاهلیت اعراب است و این کلمه ی موجود در قرآن و متون اسلامی اشاره به آن بت دارد نه خدا، پس دین اسلام دین یکتا پرستی نیست و مسلمین نیز مشرکند!

خاطر نشان می­ گردد که این شبهه دیر زمانی نیست که در میان برخی از مردم و در فضای مجازی منتشر گشته و حال ­آنکه پیش از آن، کسی در موردش سخنی نگفته و مطلبی ننوشته است.

اما پاسخ این شبهه به چهار بخش تقسیم می­ گردد:

1) واژه شناسی:

در مورد کلمه ی “الله”، بی حد و حصر کتاب­ نوشته شده و این مختصر ظرفیت ارائه ی بند به بند تمامی آن­ها را ندارد، اما کلیات مورد تایید اکثریت دانشمندان، با رعایت درک و فهم همگانی تقدیم می­ گردد:

احتمالات در مورد ریشه ی اصلی لفظ جلاله ی الله زیاد است، حتی عده ­ای آن را به لغات کهن همچون سُریانی و عبری نسبت داده ­اند که اکثر این احتمالات دور از واقع است.

طبق نظر بسیاری از اهل لغت و محققین متون اسلامی، کلمه ی الله از “اله” (اِلاه) گرفته شده است.

اله در لغت عرب به معنای پروردگار است و عمومیت دارد. به کارگیری این واژه نیز، به کیش و آیین مربوط نیست؛ مثلا اله هندوها گاو است و اله زرتشتیان اهورامزدا و اهریمن واله بودائیان بودا و تندیس آن. خلاصه اینکه هر دینی پروردگار خاص خودش را دارد حال چه به­ حق باشد و چه به باطل.

نکته ی دیگر این­که در زبان عرب، در مواردی مشخص” الف و لام” بر سر کلمات قرار می­ گیرد که معانی و اثرات مختلفی در کلمات و جملات با خود به هم­راه دارد. یکی از خواص قرار گرفتن الف و لام بر سر کلمات، جدا کردن یک فرد معین از میان هزاران فرد هم ­نام است که به آن در اصطلاح “تعریف جنس” گویند. مثلا واژه ی کتاب در عربی عمومیت دارد و به تمام کتاب­ها اطلاق می­ گردد، اما وقتی الف و لام بر سر آن می­ آید و به تنهایی ذکر می ­گردد، تنها اشاره به یک کتاب دارد و آن کتاب قرآن می باشد. مثلا در آیة شریفة: {ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ} (بقره/2). “الکتاب ” به معنای قرآن است.

در مورد کلمة “الله” نیز همین قاعده جاری است؛ یعنی بر سر کلمه ی اله (اِلاه) الف و لام آمده و این کلمه به “الإله” تبدیل گشته است. به مرور زمان و به دلیل کثرت استمعال این لفظ، الف اول اله حذف شده و به الله تغییر پیدا کرده است.

برای تقریب به ذهن بیشتر، ذکر یک مثال فارسی خالی از لطف نیست. در این ایام که مردم در سراسر دنیا درگیر ویروس کرونا شده اند، هرگاه نام کرونا می آید، اذهان مردم به سمت ویروس جدید کوید 19 سوق داده می شود. این در حالیست که کرونا یک گروه ویروسی است و تنها مختص به کوید 19 نیست و انواع و اقسام مختلفی دارد؛ اما به دلیل کثرت شیوع و عَلَم شدن کلمه ی کرونا برای این نوع ویروس، تداعی ذهن مردم تنها نسبت به همان ویروس کوید 19 است. در واقع کرونا اگر در زبان عربی فصیح استعمال گردد، باید الف و لام بگیرد تا ذهن مردم به سمت ویروس جدید کوید19 برود. با توجه به این مثال می توان کلمات عربی دیگر را نیز بیشتر درک نمود.

 

2) مفهوم شناسی:

اما معنای الله یا همان الاله (اَلاِلاه) سابق چیست؟

همانطور که در بخش واژه شناسی گفته شد، الف و لام تعریف جنس، باعث شده که نام الله یا خداوند یکتا به عنوان یک اله متمایز از سایر “اله” ها مشخص گردد.

برای “الله” نمی­ توان معنای دقیقی مشخص کرد، اما با مراجعه به فرهنگ­ های لغت فارسی صرفا می­ توان با توضیحات مختصر مانند: پروردگار یکتا یا واجب الوجود، آن را برای فارسی­ زبانان مفهوم ساخت.

در واقع “الله” اسم ذاتی است که جامع همه ی کمالات الهی است و اشاره به تمام صفات و کمالات او دارد و به همین دلیل نام ­های دیگر خداوند به ­عنوان صفت برای کلمه ی “الله” گفته می­ شود. مانند: {فَإِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}؛ {به­ درستی­که خداوند (الله) شنوای داناست}.

3)پیشینه ی لفظ الله

قدر مسلم “الله” در میان اعراب پیش از اسلام کاملا شناخته شده بوده و بر همین اساس سخن قرآن کریم با اعراب جاهلی نه در راستای اثبات خدا بودن “الله”، بلکه در منزه ساختن آن از پیرایه­ های جاهلی بوده است. بارها این اندیشه که در کنار الله، خدایان دیگر بوده باشند، نفی شده و به ­این ترتیب شهادت “لا اله الا الله” شکل پذیرفته است. همچنین قرآن، “الله” را به­ عنوان فرستنده ی همه ی پیامبران و پرستش “الله” را به­ عنوان دعوت مشترک ابراهیم، موسی و عیسی (علیهم السلام) عنوان کرده است. نکته قابل توجه دیگر این­که در قرآن، پرستش “الله” به­ عنوان واژه ­ای مشترک میان مسلمانان و اهل کتاب مطرح گردیده است و اهل کتاب به ­پای­بندی به این اصل مشترک فراخوانده شده­ اند. {قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ} {بگو: ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم که به جز خدای یکتا را نپرستیم، و چیزی را با او شریک قرار ندهیم، و برخی برخی را به جای خدا به ربوبیّت تعظیم نکنیم.} (آل عمران/64). گفتنی ا­ست که در ترجمه­ های متأخر از کتب عهدین، {یَهوه} در عهد عتیق و{ثِئوس} در عهد جدید به الله ترجمه و برگردانده شده است. سرانجام باید به ترجمه­ های عربی از متون باستان فارس اشاره کرد که در آن­ها “اهورامزدا” به “الله” ترجمه شده است. (مانند ترجمه ی ابوعلی مسکویه).

4) پاسخ شبهه

با سه مقدمه ی قبل تا حدودی لفظ جلاله ی “الله” تحلیل و توضیحات لازمه ارائه شد.

با مقدمه ی ابتدائی که واژه ­شناسی بود، اثبات می­ شود که واژه ی “الله” یک کلمه ی بی ­اساس و بی ­ریشه نیست، بلکه بر اساس قاعده و قانون ساخته شده است. معین نمودن یک اله یا پروردگار با “الف و لام”، از میان هزاران الهِ به ناحق، از ویژگی­ های این لفظ است.

در قسمت مفهوم شناسی هم اثبات شد که واژه ی الله برای واجب الوجود یا خدای یکتا به­ کار می­ رود که بحثی در آن نیست.

در بخش پیشینه و تاریخ این واژه نیز بیان شد که کلمه ی “الله” در اسلام وضع نشده، بلکه پیش از اسلام نیز به کار گرفته می ­شده است. شاهد مثال ­هایی هم مانند ترجمه ی متون غیر عربی به عربی ذکر شد.

در واقع “الله” در شبه جزیره ی عرب، نام خداوند یکتا بود. از طرفی هم حجاز فقط محل سکونت مشرکان نبود، بلکه مسیحیان و یهودیان و سایر ادیان نیز در آن می ­زیستند.  پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) در احتجاج و مناظره با یهودیان و نصرانیان، واژه ی “الله” را به­ کار می­ بردند و در مقابل، آنان نیز خداوند یکتا را “الله” می­ خواندند. پس “الله” واژه­ ای مشترک میان تمام ادیان بود.

از سویی مشرکین نیز “الله” یا همان خدای یکتا را قبول داشتند، اما برای خداوند شرکائی قرار می­ دادند؛ در واقع آنان بت را خالق خود نمی­ دانستند. بلكه به مخلوقِ خدا بودنِ خود معترف بودند:

{وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ؛}{و هر گاه از آنان سؤال كنى: «چه كسى آسمانها و زمين را آفريده است؟ مسلّماً مى ‏گويند: «اللَّه»، بگو: «الحمد للَّه» (كه خود شما معترفيد)!» ولى بيشتر آنان نمى ‏دانند!} (لقمان/25)

بت­ پرستان بت­ ها را از اين جهت تقديس مي ­كردند كه آن ها را شفيع در نزد “الله” مي دانستند:

{ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى‏ إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ في‏ ما هُمْ فيهِ يَخْتَلِفُون}؛ {اينها را نمى‏ پرستيم مگر بخاطر اينكه ما را به خداوند نزديك كنند، خداوند روز قيامت ميان آنان در آنچه اختلاف داشتند داورى مى ‏كند.} (زمر/3).

پس بت پرست یا مشرك به كسي مي گويند كه در كنار خدا، ديگري را به باطل داراي مقام خدایی بداند. به­ خلاف ملحدین یا همان آتئیسم که وجود خداوند یکتا را به­ طور کلی نفی می کنند.

مشرکین معتقد بودند که خدايان نيز مخلوق “الله” بوده­ و در تدبير جهان، به او كمک مي كرده­ اند. لذا اعراب، “الله” را در عرض ديگر خدايان قرار نمی دادند بلكه او را خدای خدايان می دانستند.

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نيز مبعوث شد تا با خدايان باطل مبارزه كند و به مردم بفهماند كه “الله”، هيچ شريك و كمكي ندارد.

نظیر این شرک در دین مجوس نیز به وفور یافت می­ شود. زردشتیان معتقد بوده و هستند که خداوند دارای دختر است. آن­ها آتش را دختر خدا می­ دانند. (ایران در زمان ساسانیان، صفحه 168) همچنین معقتد به ثنویت هستند و بر این باورند که در جهان هستی دو خداوندگار وجود دارد: یکی خدای خیر و دیگری خدای شر. از دیگر باورهای زردشتیان تقدس صدها آلهه است. اسامی آن­ها به­ تفصیل در کتب دینی زردشتی آمده است. آلهه­ هایی مانند: بهمن و اردیبهشت و آناهیتا و … که خدایان بسیار کهن و باستانی اعصار اولیه ی اقوام آریائی بوده ­اند (تاریخ جامع ادیان ص314)  معبد آناهیتا واقع در پاسارگاد از آثار همین عقاید است.

امّا اسم الله اوّلين بار توسّط چه كسي به كار رفته است؟

طبق شواهد تاریخی اين لفظ را حضرت اسماعيل(علیه السلام) در مورد خدا به كار برد؛ و ساليان دراز فرزندان او ( که از تیره ی اعراب بودند) فقط الله را پرستش مي نمودند ولي به مرور زمان، دين حضرت ابراهیم و اسماعيل(علیهما السلام) را تحريف نموده و مشرک شدند. البته عده­ ای نیز بر همان آیین یگانه پرستی و دین ابراهیم نبی باقی ماندند و تا قبل از اسلام معتقد به دین حنیف بودند. {… فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْراهِيمَ حَنِيفاً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}؛ {پس از آیین ابراهیم که حنیف (حق گرا) بود و از مشرکان نبود پیروى کنید}.

عبدالله پدر پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) و عبد المطلب و تمام اجداد منتهی به شجره ی ایشان همگی پیرو همین آیین بودند. ابوطالب عموی پیامبر (صلی الله علیه وآله) نیز به آن معتقد بود.

اما در مورد وجود بتی به ­نام الله هیچ شاهد تاریخی وجود ندارد و ادعایی بیش نیست. عده­ ای سعی در اثبات این مطلب دارند و به چند بت باستانی که بر روی آن­ ها واژه ی الله حک شده، استناد می­ کنند ؛ در حالی­که به طور مفصل توضیح داده شد که الله یا خداوند یکتا، نزد مشرکین به خدای خدایان مشهور بوده و به آن معتقد بوده ­اند اما در کنارش به عبادت اصنام نیز می ­پرداخته ­اند. با این حال حتی وجود این بت­ها مشکوک است و انتساب آن­ها به زمان پیش از اسلام مورد تردید می باشد.

البته در آیین زردشت نیز پرستش الهه­ های ساختگی بسیار رواج داشته و حتی نسبت به مشرکین اعراب هم از شدت بیشتری برخوردار بوده ­است. آن­ها معتقد بودند که در عالم، ارواح زیادی وجود داشته که بعدها به­ خاطر قداستشان تبدیل به الهه و شرکای خداوند گشته ­اند و به همین جهت برای بسیاری از آن­ها تندیس می­ ساختند و آن­ها را ستایش می­ کردند و معتقد بودند که هر کدام از آن­ها دارای خاصیتی­ ست؛ مثلا: معتقد بودند که وهومنه (بهمن) یا همان اندیشه نیک پشتیبان شبانان و کشاورزان و خدای زراعت شمرده می­ شود … و الهه ی آشا (اردیبهشت) یا همان راستی محافظ و حامی آتش است و الهه ی خاشاتروا شهریور (زمین) پروردگار معادن و احجار است. همچنین از کتیبه هایی که از اواخر عهد هخامنشی باقی مانده مثلا کتیبه ارتاگزرتسس (اردشیر) نام میترا (یکی از الهه های قدیمی آریائیها) در ردیف اهورامزدا قرار دارد (تاریخ جامع ادیان ص314).

پاسخ دیگری که می­ توان به این شبهه ی بی اساس داد آن است که اگر “الله” خدای مشرکین بوده و نه خدای موحدین، پس کعبه نیز خانه ی مشرکین بوده است چرا که محل استقرار بت­ های آنان بوده! و حال آن­که به گواهی تمام ادیان آسمانی، کعبه به فرمان خدا و به دست حضرت ابراهیم و اسماعیل (علیهما السلام) ساخته شد و محل پرستش خدای یکتا قرار گرفت. آیا با تصرف کعبه توسط مشرکین می­ توان گفت که کعبه هم منتسب به آنان بوده؟ آیا می­ توان هر شیء مقدسی که به دست افراد پلید بیفتد را از درجه ی قداست ساقط نمود؟ و یا اینکه آن را باید یک تصرف نا مشروع دانست و برای بازپس ستاندن آن تلاش نمود؟ “الله” نیز همین ویژگی را دارد که در درون اعتقادات منحرف مشرکین نیز وجود داشته و اعتقاد مشرکین به آن، باعث از بین رفتن یکتایی خداوند نمی­ گردد!

والسلام

سید علیرضا میرسجادی