Tövhidin (təkallahlıq) növləri.

Bağışlayan və Mehriban Allahın adı ilə!

Şiə əqidəsinə görə Tövhid (təkallahlıq) İslamın ən əsas və təməl prinsiplərindən biridir. Bu prinsip dörd əsas sahədə araşdırılır:
Tövhid fi’z-Zat (zatda tövhid), Tövhid fi’s-Sifat (Sifətlərdə Tövhid),
Tövhid fi’r-Rübubiyyə (rübubiyyətdə tövhid), və Tövhid fi’l-İlahiyyə (ilahiyyətdə tövhid).

Tövhid fi’r-Rübubiyyə (Rübubiyyətdə Tövhid):

Bu sahədə tövhid, Allahın kainatın yeganə idarəedicisi və tərbiyəedicisi olması deməkdir.

Şiə əqidəsinə görə, yaratmaq, ruzi vermək, həyat və ölüm vermək, kainatı idarə etmək yalnız Allaha məxsusdur.
Heç bir varlıq — nə peyğəmbər, nə imam, nə mələk — Allahın bu rübubiyyətində Ona şərik ola bilməz.
Allahın rübubiyyəti həm təkvini (yaradılış və idarə), həm də təşri (qanun qoyma) sahələrini əhatə edir.
Şiə alimləri vurğulayır ki, Allahın rübubiyyəti mütləqdir və bu sahədə Ona heç bir müstəqil güc sahibliyi isnad edilə bilməz.

Tövhid fi’l-İlahiyyə (İlahiyyətdə Tövhid):

Bu sahədə tövhid, yalnız Allahın ibadətə layiq olması deməkdir.

Şiə əqidəsinə görə, ibadət, dua, təvəkkül, qurban, niyyət və itaət yalnız Allaha yönəlməlidir.
Hər hansı bir varlığa ilah kimi ibadət etmək və ya ibadətdə Ona şərik qoşmaq şirk sayılır.
İmamların və ya peyğəmbərlərin hörmət edilməsi, onların vasitəçi kimi tanınması ibadət deyil, çünki bu münasibət Allahın izni və Onun razılığı çərçivəsindədir.
Şiə və sünni əqidəsinə təvəssül (vasitəçilik) anlayışı mövcuddur, lakin bu, ilahiyyətdə tövhidə zidd deyil, çünki vasitəçi Allahın izni ilə dua və rəhmətə səbəb olur.
Tövhid fi’z-Zat (Zatda Tövhid).

Bu sahədə tövhid, Allahın zatının tək, bölünməz və bənzərsiz olması deməkdir.

Şiə əqidəsinə görə, Allahın zatı vahiddir — yəni Onun zatında heç bir tərkib, hissə, və ya çoxluq yoxdur.
Allahın zatı başqa varlıqlara bənzəmir, Onun zatı məhdud deyil, məkan və zamanla bağlı deyil.
Allahın zatı öz-özünə var olan və başqa heç bir varlığa ehtiyacı olmayan bir zatdır.
Alimlərimiz vurğulayır ki, Allahın zatı ilə sifətləri arasında ayrılıq yoxdur — yəni Allahın elmli olması Onun zatından ayrılmış bir şey deyil, zatının özüdür.

Tövhid fi’s-Sifat (Sifətlərdə Tövhid):

Bu sahədə tövhid, Allahın sifətlərinin Onun zatından ayrılmaz və müstəqil olmaması deməkdir.

Allahın sifətləri — elm, qüdrət, həyat, iradə, eşitmək, görmək, danışmaq — zatının ayrılmaz tərkib hissəsidir, yəni sifətlər zatdan ayrı və sonradan yaranmış deyil.
Şiə əqidəsinə görə, Allahın sifətləri sonsuzdur, dəyişməzdir və Onun zatı ilə tam uyğundur.
Allahın sifətləri insan sifətləri kimi deyil — məsələn, Allahın “görməsi” gözlə deyil, Onun zatına uyğun şəkildədir.
Bu sahədə tövhid, Allahın sifətlərini müstəqil varlıqlar kimi düşünməmək və Onun zatına zidd olmayan şəkildə anlamaq deməkdir.